شرایط مکانی غدیرطبق اسناد معتبر پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، در غدیرخم امام علی (علیه‌السّلام) را به امامت بعد از خود معرفی کردند؛ شبهه‌ای که توسط ابن‌تیمیه مطرح گردیده، درصدد است تا این مطلب را القاء کند که اگر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درصدد بودند تا امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) را به خلافت بعد از خود معرفی کنند می‌توانستند در جایی که جمعیتی بیشتر حضور دارند مثل شهر مکه و یا صحرای عرفات، به این کار مبادرت ورزند. پس در نتیجه آن چه در غدیر اتفاق افتاد آن چیزی نیست که شیعه ادّعای آن را دارد. ۱ - اصل شبهه ابنتیمیهاصل شبهه ابن‌تیمیه به شرح زیر است: ان الذی جری یوم الغدیر لم یکن مما اُمر بتبلیغه، کالذی بلَّغه فی حجة الوداع؛ فان کثیراً من الذین حجُّوا معه - او اکثرهم - لم یرجعوا معه الی المدینة، بل رجع اهل مکة الی مکة، واهل الطائف الی الطائف، واهل الیمن الی الیمن، واهل البوادی القریبة من ذاک الی بوادیهم. وانما رجع(معه ) اهل المدینة ومن کان قریباً منها... و از مطالبی که می‌فهماند آن چه در غدیرخم اتفاق افتاد چیزی نبود که پیامبر مامور به تبلیغ آن باشد این است که بسیاری از مردم که به همراه پیامبر به حج رفته بودند به مدینه باز نمی‌گشتند؛ بلکه بعضی که اهل شهر مکه بودند در همان شهر می‌ماندند و بعضی که اهل طائف بودند مستقیما به طائف می‌رفتند و بعضی دیگر که اهل یمن بوده به یمن می‌رفتند. (وهیچ کدام مسیرشان از غدیرخم نمی‌گذشت تا شاهد ابلاغ از جانب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باشند.) پس اگر حضرت قصد این می‌داشتند که در روز غدیر امامت علی را اعلام کنند باید آن را در حجةالوداع ابلاغ می‌کردند. پس حال که حضرت این‌گونه نکردند و سخنی که مربوط به امامت علی بشود نفرمودند و هیچ‌کس نیز در این رابطه روایتی نه ضعیف و نه صحیح نقل نکرده است و حتی آن حضرت در خطبه خود نامی از علی هم به زبان نیاوردند در حالی که این مجمعی عمومی بود که همه حاجیان در آن حضور داشتند پس معلوم می‌شود که حضرت مامور به ابلاغ امامت علی نبوده‌اند. ۲ - جواب شبههجوابهای متعددی به این شبهه داده شده است. ۲.۱ - تبعیت پیامبر از وحیرسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) کاملاً تابع وحی است، و چون آیه ابلاغ در غدیر نازل شده است او نیز مامور است تا همان مکان و نه هیچ مکان دیگری به این امر اختصاص یابد. که در ادامه، روایات اهل سنت مبنی بر نزول آیه ابلاغ و اکمال در غدیرخم ذکر می‌گردد. نظیر این مورد: نزلت هذه الآیة: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» علی رسول الله صلی الله علیه وسلم یوم غدیر خم فی علی بن ابی طالب آیه «یا ایها الرسول بلغ...» در غدیرخم بر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و در شان (حضرت) علی بن ابی‌طالب (علیهماالسلام ) نازل شده است. زمانی که به تایید منابع اهل سنت شان نزول آیه ابلاغ در غدیرخم و ولایت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) ثابت شد؛ در این صورت مبتدا و خبر کامل شده و معنا و مفهوم مورد ادعای شیعه نیز ثابت شده و دروغ‌گو و کاذب نیز مشخص گردیده و در آن صورت است که باید گفت: «فثبت ولایه علی بن ابی طالب» ۲.۲ - برخاست فتنه‌ها از مدینهمشکلی که برای خلافت و امامت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) می‌تواند پیش آید بیشتر می‌تواند از ناحیه جمعیت مسلمان قریش و ساکنان مدینه ایجاد گردد (همان‌گونه که بعد از وفات پیامبر تجربه شد) و نه از ناحیه مسلمانان دور دست هم چون یمن و طائف و یا سایر دیار، از این‌رو خداوند پیامبر خویش را مامور می‌سازد تا بیشترین تاکید و توجه مردم را در منطقه‌ای که تجمع مردم بیشتر به آنها معطوف است عملی سازد. بخاری درباره پیش‌بینی رسول خدا از وقوع فتنه‌ها بعد از خود در مدینه می‌گوید: حَدَّثَنَا اَبُو نُعَیْم، حَدَّثَنَا ابْنُ عُیَیْنَةَ، عَنِ الزُّهْرِیِّ، عَنْ عُرْوَةَ، عَنْ اُسَامَةَ رضی الله عنه قَالَ اَشْرَفَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وسلم عَلَی اُطُم مِنَ الآطَامِ، فَقَالَ هَلْ تَرَوْنَ مَا اَرَی اِنِّی اَرَی الْفِتَنَ تَقَعُ خِلاَلَ بُیُوتِکُمْ مَوَاقِعَ الْقَطْرِ. [۲]
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج۴، ص۱۹۸، ح ۳۵۹۷، کتاب المناقب، ب ۲۵، باب عَلاَمَاتِ النُّبُوَّةِ فِی الاِسْلاَمِ.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وسلّم به روی تلّی از بلندی‌های اطراف مدینه رفت و فرمود: آیا شما هم آن چه من می‌بینم می‌بینید؟ من می‌بینم که فتنه‌ها از لابلای خانه‌های شما (اهل مدینه) همچون باران باریدن نماید. نووی در شرح این جمله در صحیح بخاری می‌گوید: ... والتشبیه بمواقع القطر فی الکثرة والعموم‌ای انها کثیرة وتعم الناس لا تختص بها طائفة وهذا اشارة الی الحروب الجاریة بینهم کوقعه الجمل وصفین والحرة ومقتل عثمان ومقتل الحسین رضی الله عنهما وغیر ذلک وفیه معجزة ظاهرة له صلی الله علیه وسلم. این تشبیه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که از معجزات آن حضرت می‌باشد اختصاص به طایفه‌ای خاص از اهل مدینه ندارد؛ بلکه این سخن به جنگ‌هایی بین مردم مدینه اشاره دارد مثل جنگ جمل و صفین و حرة و مقتل عثمان و مقتل حسین (علیه‌السّلام) و غیر این جنگ‌ها. ابن‌حجر در شرح این فقره از سخن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌گوید: ... انی لاری الفتن خلال بیوتکم وکان خطابه ذلک لاهل المدینة. خطاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به اهل مدینه است. از این‌رو خدا و رسول او لازم می‌دانند تا تمام تاکید و عنایت خود را در امر ولایت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) با مردم مدینه داشته باشند. ۲.۳ - نامناسب بودن مکان‌های دیگر بر معرفی ولایتوعن ابن عباس: لما امر النبی (صلی اللّه علیه وآله وسلم) ان یقوم بعلی ابن ابی طالب المقام الذی قام به؛ فانطلق النبی (صلی اللّه علیه وآله وسلم) الی مکّة، فقال: رایت الناس حدیثی عهد بکفر- بجاهلیة - ومتی افعل هذا به، یقولوا: صنع هذا بابن عمّه ثم مضی حتی قضی حجة الوداع. [۵]
سیوطی، جلال‌الدين، تاریخ الخلفاء للسیوطی، ص۱۵۸.
[۶]
متقی هندی، علی بن حسام‌الدین، کنز العمال، ج۱۱، ص۶۰۳، ح ۳۲۹۱۶ بنقل از امالی محاملی.
ابن‌عباس می‌گوید: چون رسول الله مامور شد که علی (علیه‌السّلام) را به جانشینی خود نصب کند به مکه رفت (ولی در آنجا اقدام به این کار نکرد) و گفت مردم هنوز در آنها علایق کفر (و جاهلیت) باقی است اگر اقدام به این کار کنم می‌گویند این کار را بخاطر پسر عمو بودن انجام داده لذا از این کار صرف نظر کرد تا در برگشت از حجةالوداع آن کار را انجام داد همچنین منی و عرفات و یا شهر مکه محلی است که تمام توجه مردم در ایام حضور در آن مکان، به عبادت و تضرع و انقطاع الی‌الله و اعمال مخصوص به آن مکان و زمان مبذول می‌گردد و هرگونه برنامه‌ای دیگر در آن سرزمین، یا توجه مردم به عبادت را متوجه خود می‌سازد و یا اهمیت ویژه آن امر را از بین می‌برد. ۲.۴ - آموزشی بودن حجةالوداعاز ابتدای امر و قبل از حرکت کاروان حجةالوداع در مدینه ندا داده شده بود که رسول خدا برای آموزش احکام و مناسک حج عازم مراسم حج هستند. عن حذیفة: امر رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) المؤذنین، فاذنوا فی اهل السافلة والعالیة: الا ان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قد عزم علی الحج فی عامه هذا لیفهم الناس حجهم ویعلمهم مناسکهم، فیکون سنة لهم الی آخر الدهر... رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مؤذنان امر فرمود تا در تمامی شهرها و دیارها اعلام کنند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این سال (سال آخر عمر پیامبر) قصد حج دارند و منظور و غرض از این حج آموزش و تعلیم مناسک و اعمال حج است تا این مناسک برای همیشه بین مردم بماند... از این‌رو شاید بتوان این‌گونه گفت: که خدا و رسول او نخواسته‌اند هرگونه امری که از توجه مردم به آموختن و تعلیم مناسک و اعمال حج می‌گردد را در ایام حضور در مکه و عرفات و منی مطرح سازند. ۲.۵ - تایید مناسبت غدیر به پیام تبریک دیگرانشرایط و ظروف زمانی و مکانی در غدیر به حدی مهیّا و مناسب بوده که جمعیت حاضر در غدیر جلو آمده و با امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) بیعت کرده و با کلماتی همچون «بخ بخ لک یا بن ابی طالب! » تبریک گفته‌اند و در مرئی و منظر تمام حاضران در غدیر این اتفاق را به عنوان سندی ماندگار در تاریخ ثبت نمودند. ۳ - پانویس
۴ - منبعموسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «چرا پیامبر علی را در مکه و یا عرفات به مردم معرفی نکرد؟». |